Na mapie krajobrazowej przedstawiono Kampinoski Park Narodowy. Cervetsk nad Wisla Autow Uplawin adworened Chocis cewo Miaczynek Nowy ZAKROCZYM SOCHACZEW KAMPINOSKI PARK NARODOWY granice parku narodowego drogi glowne dwujezdniowe drogi glowne jednojezdniowe drogi drugorzędne Inne drogi KAMPINOSKI Stara Dabrowa W Cearnów Jullnek bor Skala 1:300 000 koleje: stacje kolejowe punkty wysokościowe Na wykresie przedstawiono wartości przyrostu rzeczywistego na pewnym terytorium w okresie 1970-2005. 0 5000 10000 15000 20000 25000 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 (os.) Na podstawie analizy wykresu podkreśl poprawną odpowiedź. Aby tendencja zmiany przyrostu rzeczywistego z okresu 1990 - 2005 uległa odwróceniu, powinny nastąpić Zadanie wykonaj na podstawie barwnej mapy, na której przedstawiono rozkład rocznych sum opadów atmosferyczych na Ziemi (strona III barwnego materiału źródłowego). Zadanie 13.1. (0–1) Wyjaśnij, dlaczego występują różnice w wielkości rocznych sum opadów atmosferycznych na obszarach oznaczonych na mapie literami A i B. Vay Tiền Nhanh. 10 – KLIMAT – OPADY ROCZNE Opis planszy i legendy Mapa „Klimat – opady roczne” pokazuje, jakie jest rozmieszczenie opadów na kuli ziemskiej. Wyjmij planszę z teczki i ułóż tak, aby wypukły czarny trójkąt znalazł się w prawym dalszym rogu. Zanim zaczniesz oglądać mapę, zwróć uwagę na dodatkowe informacje, znajdujące się na planszy. Tytuł mapy umieszczono w lewym, dalszym rogu planszy. W kolejnym wierszu znajduje się skala liczbowa mapy. Mapa została wykonana w skali 1: 90 000 000 (jeden do dziewięćdziesięciu milionów). Skala mapy określa, jaki jest stosunek odległości na mapie do odległości w terenie. Skala 1: 90 000 000 oznacza, że 1 cm na mapie odpowiada 90 000 000 cm, czyli 900 km na powierzchni ziemi. Taka skala pozwala pokazać na jednej planszy wszystkie kontynenty. Niestety w tej skali mają one małą powierzchnię. Dlatego czytanie tej mapy wymagać będzie od Ciebie dużej precyzji i uwagi. W prawym bliższym rogu planszy znajduje się cyfra 10. To numer strony, który jest równocześnie numerem planszy. Zanim zaczniesz poznawać treść mapy, sięgnij po oddzielną planszę „Legenda”. Po dokładnym przeczytaniu informacji, w niej zawartych, twoja praca będzie przebiegała sprawniej. Na planszy „Legenda” znajdziesz informacje o sposobie, w jaki na mapie przedstawiono siatkę kartograficzną oraz kontynenty. Na omawianej planszy umieszczono następujące wypukłe elementy siatki kartograficznej, pokazane również na innych mapach w atlasie w tej skali. Są to: ramka mapy. Ma kształt zbliżony do elipsy. Tworzą ją następujące linie siatki kartograficznej: na północy i południu linie, obrazujące bieguny, a na wschodzie i zachodzie południk 170° długości geograficznej zachodniej. Bieguny na kuli ziemskiej są punktami, jednak w zastosowanym odwzorowaniu mają postać linii. Dlaczego tak się dzieje, wyjaśniliśmy przy planszy „Świat – siatka kartograficzna”. Również przy okazji omawiania tej planszy, opisaliśmy, dlaczego południk 170° jest prawą i lewą ramką mapy. równik, oznaczony linią złożoną z dużych kropek. W druku barwnym kropki są czarne. Równik biegnie poziomo, przez środek mapy. Jego wartość została opisana w stopniach po prawej stronie ramki. Jest to 0°. Równik dzieli kulę ziemską na dwie półkule: północną i południową. zwrotniki i koła podbiegunowe, narysowane czarną linią złożoną z krótkich odcinków. Przebieg zwrotników i kół podbiegunowych jest podobny do przebiegu równika. Biegną poziomo od lewej do prawej ramki mapy. Zaczynając od północy najpierw znajdziesz linię koła podbiegunowego północnego, później zwrotnik Raka, a następnie równik. Kierując się na południe od równika, znajdziesz zwrotnik Koziorożca i koło podbiegunowe południowe. Wartości zwrotników i kół podbiegunowych opisano w stopniach po prawej stronie ramki. Wartość koła podbiegunowego północnego to 66°33´ szerokości geograficznej północnej, zwrotnika Raka 23°27´ szerokości geograficznej północnej, zwrotnika Koziorożca 23°27´ szerokości geograficznej południowej, koła podbiegunowego południowego 66°33´ szerokości geograficznej południowej. południki 0° i 180°, pokazane linią złożoną z drobnych kropeczek, a w druku barwnym grubszą, czarną, ciągłą linią. Południk 0° biegnie z północy na południe, przez środek mapy, łącząc bieguny. Południk 180° ma podobny przebieg, ale położony jest bliżej prawej ramki mapy. Południki 0° i 180° nie są opisane na mapie. Południki 0° i 180° dzielą kulę ziemską na dwie półkule: wschodnią i zachodnią. Przebieg wypukłej siatki kartograficznej jest pokazany jedynie na oceanach. Wszystkie linie siatki kartograficznej, oprócz równika i linii tworzących ramkę mapy, są przedłużone o kilka milimetrów poza ramki. Zwróć uwagę na to, że przy lewej i prawej ramce mapy znajdują się również przedłużenia poszczególnych izohiet. Nie pomyl ich z wypustkami siatki kartograficznej! Siatka kartograficzna w czarnym druku jest taka sama, jak siatka pokazana na planszy „Świat – siatka kartograficzna”. Linia brzegowa kontynentów jest, tak jak pokazano na planszy „Legenda” przedstawiona za pomocą czarnej, ciągłej linii. Oceany pozostawiono gładkie. Zwróć uwagę na to, że tam, gdzie sygnatury związane z rozkładem opadów przecinają się lub nakładają na rysunek południków i równoleżników oraz lądów, linie siatki oraz linia brzegowa i faktura oznaczająca kontynenty zostały przerwane. Przerwanie linii brzegowej ma na celu ułatwienie czytania mapy. Jak wiesz, równik dzieli kulę ziemską na półkulę północną i południową, a południki 0° i 180° na półkulę zachodnią i wschodnią. Pośrodku mapy znajdziesz przecięcie równika z południkiem 0°. To przecięcie wyznacza cztery ćwiartki kuli ziemskiej. Są to: ćwiartka północno-zachodnia, zajmująca lewą, dalszą część mapy. W tej ćwiartce leży w całości Ameryka Północna. Na północy kontynent ten rozciąga się od ramki mapy aż do południka 0°. Północno-wschodnią część kontynentu zajmują wyspy. Na wschodzie ćwiartki, przy południku 0° znajduje się zachodni fragment Europy, a na południe od niej zachodnia część Afryki. Na południu ćwiartki, przy równiku, leży północna część Ameryki Południowej. ćwiartka północno-wschodnia, zajmująca prawą, dalszą część mapy. W tej ćwiartce leżą: Europa, bez zachodniej części kontynentu, niemal cała Azja, bez północno- wschodniego skrawka kontynentu. Na południowym zachodzie ćwiartki znajduje się północno wschodnia część Afryki. ćwiartka południowo-zachodnia, znajdująca się w lewej, bliższej części mapy. W tej ćwiartce mieści się niemal w całości Ameryka Południowa, bez północnego fragmentu kontynentu oraz na południu ćwiartki połowa Antarktydy. ćwiartka południowo-wschodnia, znajdująca się w prawej, bliższej części mapy. W północno-zachodniej części ćwiartki leży południowa część Afryki. W północno- wschodniej części ćwiartki znajduje się Australia i na północ od niej, przy równiku, wyspy należące do Azji. Na południu ćwiartki, przy dolnej ramce mapy leży połowa Antarktydy. Przy dalszym brzegu planszy, pomiędzy tytułem mapy a trójkątem, znajduje się objaśnienie sygnatur, użytych jedynie na tej mapie i nie wyjaśnionych na planszy „Legenda”. Najpierw omówimy legendę, przeznaczoną do czytania dotykiem. Legenda ta jest podzielona na dwie części, gdyż dotykowo inaczej są przedstawione opady na oceanach a inaczej na lądach. Na oceanach rozkład opadów pokazano za pomocą metody kartograficznej, nazwanej izoliniami. Polega ona na przedstawieniu zjawiska za pomocą linii łączących punkty o tej samej wartości. Linie łączące na mapie punkty o tej samej ilości opadów to izohiety. Na oceanach zaznaczono dwie izohiety. Są to: izohieta 1000 mm, oznaczona wypukłą, ciągłą linią. izohieta 250 mm, pokazana za pomocą wypukłej, przerywanej linii. Na mapie przy izohietach umieszczono krótkie, prostopadłe do linii kreski. Oznaczają one kierunek spadku ilości opadów. Po tej stronie izohiety, którą wskazuje kreska, ilość opadów jest mniejsza. Jeśli znajdziesz na omawianej mapie izohietę 1000 mm i kreskę oznaczająca kierunek spadku, to na obszarach, które wskazuje kreska, ilość opadów wynosi od 250 do 1000 mm rocznie. Po drugiej stronie tej izohiety opady wynoszą powyżej 1000 mm rocznie. W przypadku izohiety 250 mm, na obszarach wskazywanych przez kreskę, oznaczającą kierunek spadku, opady wynoszą poniżej 250 mm, a z drugiej strony tej izohiety od 250 do 1000 mm rocznie. Na lądach ilość opadów oznaczono za pomocą trzech faktur: jednolita, wypukła faktura oznacza obszary o opadach powyżej 1000 mm rocznie. ziarnista faktura pokazuje regiony, gdzie opady wynoszą od 250 do 1000 mm rocznie. faktura złożona z ukośnych kresek oznacza obszary o opadach poniżej 250 mm rocznie. W druku barwnym legenda jest skonstruowana inaczej. Zarówno dla oceanów, jak i dla lądów, ma postać prostokąta, podzielonego poziomo na trzy części: granatową, zieloną i żółtą. Poszczególne części oddzielają od siebie czerwone linie. Są to izohiety, oznaczające kolejno 1000 i 250 mm. Kolor granatowy oznacza obszary z opadami powyżej 1000 mm rocznie, zielony pomiędzy 1000 a 250 mm, żółty poniżej 250 mm. Opis treści mapy Zanim zaczniesz przyglądać się mapie, przypomnijmy, co decyduje o tym, jaka ilość opadów spada na różne obszary naszej planety. Na początku odpowiedzmy na pytanie, skąd się biorą opady. Pod wpływem ciepła woda, znajdująca się na powierzchni ziemi w zbiornikach wodnych i glebie, paruje. Ciepłe, wilgotne powietrze unosi się do góry i ochładza. Zawarta w nim para wodna skrapla się, tworząc chmury, z których woda opada na powierzchnię ziemi w postaci opadu atmosferycznego czyli deszczu, śniegu i gradu ale również rosy czy szronu. Najsilniej powietrze na kuli ziemskiej nagrzewa się w okolicy równika. Dlatego na obszarach okołorównikowych niezależnie od pory roku ilość opadów jest bardzo duża. Codziennie padają tam obfite deszcze, nazwane deszczami zenitalnymi. Ciepłe, pozbawione wody powietrze znad równika przemieszcza się w stronę biegunów. Wędrując przez górne warstwy atmosfery, ochładza się i opada na zwrotnikach. Taki obieg powietrza w atmosferze Ziemi sprawia, że obszary położone na zwrotnikach są prawie pozbawione opadów. Suche są zwłaszcza lądy, leżące w pobliżu zwrotników. Nad oceanami, ze względu na duże parowanie, opady są nieco większe. Opady na obszarach położonych w umiarkowanych szerokościach geograficznych, to znaczy pomiędzy zwrotnikami a kołami podbiegunowymi, są w dużej mierze zależne od odległości od dużego zbiornika wodnego. Na oceany i morza oraz ich wybrzeża spada duża ilość opadów. Natomiast im dalej od oceanu, tym ilość opadów maleje. O wnętrzach kontynentów, położonych daleko od zbiorników wodnych mówimy, że mają klimat kontynentalny. Cechuje się on małą ilością opadów oraz dużą roczną amplitudą temperatur powietrza. Regiony położone w pobliżu biegunów charakteryzują się małymi opadami. Jest to spowodowane panującą tam niską temperaturą powietrza. Na ilość opadów wpływają również inne czynniki, nie związane z szerokością geograficzną. Są to prądy morskie, ukształtowanie powierzchni oraz wiatry. O prądach morskich mówiliśmy przy planszy „Prądy morskie”. Przypomnijmy, że ciepłe prądy zwiększają ilość opadów w regionie, gdzie płyną. Natomiast prądy zimne działają odwrotnie. Ilość opadów zwiększa się wraz ze wzrostem wysokości. Na obszary górskie spada więcej wody w różnych postaciach, niż na obszary leżące na tej samej szerokości geograficznej ale na nizinach. Wpływ wiatrów na ilość opadów w danym regionie omówimy na przykładzie monsunów. Monsun to wiatr sezonowy, który zmienia kierunek w zależności od pory roku. Monsun letni wieje od oceanu w stronę lądu. Przynosi zachmurzenie i intensywne opady. Monsun zimowy wieje w przeciwnym kierunku: od lądu w stronę oceanu. Towarzyszy mu sucha, słoneczna lecz zimna pogoda. Regionem, którego klimat jest najsilniej kształtowany przez monsuny, jest południowo-wschodnia Azja. Wartości opadów podaje się w milimetrach. Wiesz już, co wpływa na rozkład opadów na kuli ziemskiej. Możesz teraz rozpocząć czytanie mapy. Oglądanie mapy zacznij od równika. Jak wiesz, na tej szerokości geograficznej opady są bardzo duże. Regiony, gdzie ilość opadów przekracza 1000 mm rocznie, to: oceany oraz północno-wschodnia część Ameryki Południowej, środkowa Afryka, wyspy południowo- wschodniej Azji oraz północna i wschodnia Australia. Na oceanach znajdują się one pomiędzy izohietami 1000 mm, a na lądach są oznaczone jednolitą, wypukłą, fakturą i kolorem granatowym. Mniejszą ilość opadów w strefie okołorównikowej otrzymują zachodnie wybrzeża Ameryki Południowej i Afryki, ze względu na płynące tam zimne prądy. Lądy leżące na zwrotnikach to z kolei jedne z najsuchszych regionów świata. Do wyjątków na półkuli północnej należą wybrzeża i obszar Morza Karaibskiego i Zatoki Meksykańskiej na południu Ameryki Północnej, gdzie ilość opadów zwiększa ciepły prąd oraz południowo- wschodnia część Azji, gdzie duże ilości opadów są wynikiem monsunu. Na półkuli południowej w strefie zwrotnikowej notuje się więcej opadów na wschodnich wybrzeżach kontynentów ze względu na płynące tam ciepłe prądy morskie. Zachodnie wybrzeża, opływane przez zimne prądy, są suchsze. Również na obszarach oceanów obszary położone na zwrotnikach charakteryzują się małą ilością opadów. Na półkuli północnej w umiarkowanych szerokościach geograficznych ilość opadów zależy, tak jak mówiliśmy wcześniej, od odległości od większego zbiornika wodnego. Oceany oraz ich wybrzeża, zwłaszcza te, wzdłuż których płyną ciepłe prądy, otrzymują więcej opadów, niż wnętrza kontynentów. W Europie obszar, gdzie opady przekraczają 1000 mm rocznie, znajduje się również na południu kontynentu, gdzie leżą góry a w pobliżu Morze Śródziemne. Obszary, gdzie roczna suma opadów jest niższa niż 250 mm, znajdują się w centrum Azji na wschód od Morza Kaspijskiego oraz po północnej stronie Himalajów i gór Kunlun. Są to obszary o klimacie kontynentalnym. Na półkuli południowej w umiarkowanych szerokościach geograficznych leży niewiele lądów. Ilość opadów na tych obszarach zależy głównie od płynących wzdłuż ich wybrzeży prądów morskich. Wybrzeża południowej części Ameryki Południowej zarówno od wschodu jak i od zachodu opływają zimne prądy, dlatego ilość opadów jest tu mniejsza niż 1000 mm, a miejscami mniejsza niż 250 mm rocznie. W południowych częściach Afryki i Australii zachodnie wybrzeża charakteryzują się mniejszą ilością opadów niż wschodnie. Na oceanach ilość opadów jest również zależna od układu prądów morskich. Tam, gdzie płyną zimne prądy, ilość opadów jest mniejsza. Obszary położone pomiędzy kołami podbiegunowymi a biegunami cechują się małą ilością opadów. Lądy, położone w sąsiedztwie biegunów, o małej sumie opadów na półkuli północnej to północne wybrzeża Ameryki Północnej i Azji a na półkuli południowej Antarktyda ale bez wybrzeży, na których opady przekraczają 250 mm rocznie. Aby ułatwić sobie czytanie omawianej mapy, możesz skorzystać z dołączonej do atlasu plastikowej nakładki z wyciętymi kontynentami. Nałóż starannie nakładkę na planszę tak, aby jej brzegi pokrywały się z brzegami planszy. Następnie zepnij nakładkę i planszę, na przykład za pomocą spinaczy biurowych. Nałożenie nakładki na planszę powoduje, że treść mapy jest dostępna dotykowo jedynie na kontynentach, a oceany są gładkie, bez faktury. Dzięki temu czytanie mapy jest łatwiejsze. Po zapoznaniu się z opadami na kontynentach, łatwiej będzie Ci prześledzić ich rozkład na całej kuli ziemskiej. Po zakończeniu czytania schowaj planszę z powrotem do teczki. Pliki do pobrania: 10_opis planszy i 10_opis tresci p3 Polska – krainy geograficzne Opis mapy Skala mapy 1: jest taka sama jak skala mapy podstawowej. Na ramce mapy zostały zaznaczone miejsca przejścia przez nią południków i liczbowa mapy jest umieszczona w lewym dalszym rogu arkusza pod tytułem mapy i powtórzona nad podziałką liniową. Podziałka liniowa znajduje się w prawym dalszym rogu arkusza. Obrazuje ona odległość w terenie wynoszącą sto kilometrów. Skala 1: oznacza, że odległości na mapie zostały zmniejszone dwa miliony razy. Dzięki temu obraz całej Polski, kraju o powierzchni ponad 300 tysięcy km², mieści się na jednym arkuszu mapy atlasowej, łatwym do objęcia zasięgiem rąk. Jest zrozumiałe, że przy takim zmniejszeniu można na mapie pokazać niewiele obiektów. Muszą być one bardzo starannie dobrane, aby jak najlepiej obrazowały temat, którego dotyczy mapa. Nie mogą być też one przedstawione bardzo dokładnie, więc ich kształty są uproszczone albo przedstawione pokazuje rozmieszczenie sześciu rodzajów krain geograficznych na terenie Polski. Czytanie mapy Teczkę z pierwszą częścią Atlasu połóż przed sobą rączką do siebie. Otwórz ją, odkładając skrzydełko do siebie. Wyjmij arkusz legendy mniejszy od pozostałych. Sprawdź w spisie, na skrzydełku teczki, którym numerem oznaczono mapę „Polska – krainy geograficzne”. Nieznacznie wysuń mapy z teczki. Czytaj tytuły umieszczone przy złożeniu map. Znajdź mapę p3 i wyjmij ją z mapę prawidłowo na uprzątniętym wcześniej biurku. Po czym poznasz, czy mapa jest położona prawidłowo? Sprawdź, czy w prawym dalszym rogu arkusza znajduje się wypukły czarny trójkąt. Jeśli tak, to arkusz leży tytuł mapy. Jaka jest skala mapy i co ona oznacza?Przypomnij sobie technikę poruszania palcami po mapie w trakcie sobie, jakie formy terenu już znasz, korzystając z mapy „Polska – ukształtowanie powierzchni”. Przeczytaj uważnie legendę, umieszczoną obok mapy, z lewej strony arkusza. W legendzie i na mapie oznaczono: pobrzeża – gładką fakturą w kolorze zielonym; pojezierza – regularną siecią wypukłych punktów na jasnozielonym tle; niziny środkowopolskie – gładką fakturą w kolorze ciemnozielonym; wyżyny – faktura nieregularnie, gęsto rozrzuconych drobnych punktów wypukłych na żółtym tle; kotliny – gładką fakturą w kolorze zielonym; góry – fakturą wypukłych ukośnych linii na pomarańczowym tle. Przenieś palce na mapę i odszukaj linię brzegową Polski. Obejrzyj obszar przy brzegu morza. Ten pas lądu nazywa się pasem pobrzeży. Oznaczony jest gładką fakturą i kolorem zielonym. Ważne jest, byś dokładnie przesunął palce po całym obszarze pobrzeży. Skrót „p o b” i brajlowskie skróty nazw innych krain umieszczone na mapie objaśnione są przy lewym brzegu przesuniesz palce na południe, znajdziesz kolejny obszar, w kolorze jasnozielonym, zaznaczony fakturą regularnej sieci wypukłych punktów. Zauważ, że obszar ten ciągnie się od zachodniej do wschodniej granicy Polski. Jest to pas pojezierzy. Skróty nazw największych pojezierzy Polski są objaśnione w legendzie, po lewej stronie arkusza. Kiedy dokładnie obejrzysz pas pojezierzy, przesuń palce na południe, ku sobie, aż trafisz znów na gładką fakturę w kolorze ciemnozielonym. Jest to obszar Nizin niziny opisane są skrótami objaśnionymi w legendzie z lewej strony arkusza. Niziny na wschodzie i w centrum obejmują obszar między Wisłą a Bugiem. Odszukaj je. W tym miejscu obszar nizin jest dosyć rozległy. Niziny tworzą również pas ciągnący się z zachodu na wschód. Przesuwaj palce w kierunku zachodnim dokładnie badając fakturę. Zauważ, przesuwając palce dalej na zachód, że obszar tego pasa wyraźnie się dojdziesz do miejsc oznaczonych nazwami Nizina Wielkopolska i Nizina Śląska, odnajdziesz tam również linię rzeki rozdzielającej obie krainy. Jest to Odra. Część obszaru nizin odszukasz też posuwając się wzdłuż Odry. Tam pas nizin wyraźnie rozdziela kolejne krainy geograficzne. W obrębie między Niziną Śląską a granicą państwa w części południowo-zachodniej znajdziesz wyraźną fakturę wypukłych ukośnych linii na pomarańczowym tle. W tym miejscu oznacza ona góry Sudety. Idąc ponownie na wschód trafisz na fakturę nieregularnie rozrzuconych drobnych punktów wypukłych na żółtym tle, oznaczającą wyżyny. W tym obszarze znajdują się trzy krainy należące do form wyżynnych – Wyżyna Śląska, Wyżyna Małopolska i oddzielona linią Wisły Wyżyna Lubelska. Zbadaj teren na południe od wyżyn, przesuwając palce nieznacznie ku sobie. Odnajdziesz wąski pasek gładkiej faktury na zielonym tle. Wyodrębniono w ten sposób pas zapadliska przedkarpackiego, w którym ukształtowała swoje koryto Wisła w swym górnym odcinku. W tym pasie znajduje się też Kotlina pasem zaznaczonym na tej mapie fakturą wypukłych ukośnych linii na pomarańczowym tle jest pas Karpat. Do Polski należy tylko niewielki fragment Karpat teraz spróbuj określić kierunek geograficzny, w jakim rozciągają się odnalezione przez ciebie obszary nizin, wyżyn i gór. Czy rozciągają się one raczej ze wschodu na zachód, czy z północy na południe? Zastanów się i powiedz, czy rzeczywiście można określić ukształtowanie powierzchni w Polsce jako pasowe. Opis treści mapy Oznaczenia tej mapy pozwalają rozróżnić położenie najważniejszych krain geograficznych Polski. Na mapie przedstawiono podział dokonany na podstawie wysokości nad poziomem morza i wysokości względnych, na góry, wyżyny i niziny. W obrębie nizin i gór wyróżniono także bardziej szczegółowy podział, dokonany na podstawie zróżnicowania 300 m została w Polsce umownie przyjęta jako granica między nizinami i nazywamy duże obszary położone w przybliżeniu poniżej 300 m o niewielkich wysokościach względnych – w zasadzie nie przekraczających 100 m. Ponad 90% powierzchni Polski zajmują niziny. Niziny ciągną się przez całą Polskę od Morza Bałtyckiego na północy aż po wyżyny i góry na południu, pasem o szerokości od około 300 do 500 km. Tereny te są na mapie zaznaczone różnymi odcieniami zieleni. Fakturą regularnej sieci wypukłych punktów wyróżniono obszar obrębie nizin wyróżniamy trzy pasy odmiennych krajobrazowo krain geograficznych: pobrzeża, pojezierza i Niziny Środkowopolskie. Niziny przylegające do południowych brzegów Morza Bałtyckiego są nazywane pobrzeżami Bałtyku i ciągną się pasem szerokości od kilku do kilkudziesięciu kilometrów. Przeważająca ich część jest równinna, ale urozmaicają je nieliczne wzniesienia, różne rodzaje wybrzeża morskiego, doliny niewielkich rzek, które nie są zaznaczone na tej mapie, a wpadają bezpośrednio do Morza południe od pobrzeży rozciąga się pas pojezierzy, który dzielimy na trzy krainy: Pojezierze Wielkopolskie, Pojezierze Pomorskie i Pojezierze Mazurskie. Rzeźba pojezierzy charakteryzuje się bezładnie rozrzuconymi pagórkami morenowymi, między którymi rozsiane są liczne jeziora o różnych kształtach, głębokościach i rozmiarach. Wysokości względne na większości obszarów wynoszą 25 do 100 część Polski zajmują Niziny Środkowopolskie obejmujące cztery rozległe krainy: Nizinę Śląską, Nizinę Wielkopolską, Nizinę Mazowiecką i Nizinę Podlaską. Rzeźba tej części Polski jest mało urozmaicona, przeważają wysokości względne do 40 m, tylko na niewielkich obszarach przekraczające 80 m. Ważną cechą ukształtowania powierzchni Nizin Środkowopolskich są formy wklęsłe, rozcinające ten obszar w postaci szerokich na kilka do kilkunastu kilometrów pradolin, ze stromymi zboczami i głębokościami od 5 do 20 m. Nad pradolinami wznoszą się wysoczyzny o równinnym południe od nizin, między rzeką Odrą na zachodzie i Bugiem na wschodzie leżą wyżyny. Wyżyny w Polsce są obszarami położonymi na wysokości od około 300 do 500 m i odznaczają się wysokościami względnymi dochodzącymi do 300 tej mapie są oznaczone kolorem żółtym i fakturą nieregularnie rozrzuconych drobnych punktów wypukłych. Wśród nich wyróżniamy: Wyżynę Śląską, z najwyższym szczytem Górą Świętej Anny, o wysokości 400 m który nie jest zaznaczony na mapie; Wyżynę Małopolską, której część stanowią Góry Świętokrzyskie z najwyższym szczytem Łysicą, o wysokości 612 m który nie jest zaznaczony na mapie; Wyżynę Lubelską z kopulastymi wzniesieniami sięgającymi wysokości 180–300 m Góry różnią się od wyżyn znacznie bardziej urozmaiconą rzeźbą, uwarunkowaną ich złożoną budową geologiczną. Góry i kotliny podgórskie są pod względem geologicznym w podobnym wieku, ale różnią się krajobrazami. Kotliny podgórskie leżą w obniżeniu między wyżynami i górami, są położone na wysokości około 200 m i mają krajobraz równinny. Natomiast góry leżą powyżej 300 m i ich wysokości względne przekraczają 300 południowo-zachodniej części Polski leżą Sudety. Najwyższymi pasmami tych gór biegnie granica Polski z najwyższe góry Polski, leżące na południu naszego kraju, mają najbardziej urozmaiconą rzeźbę. W Polsce znajduje się tylko niewielka część 1300-kilometrowego łańcucha tych gór, ciągnącego się wielkim łukiem daleko na południe zakończeniu czytania złóż mapę i uważnie włóż do teczki. Pliki do pobrania: Pliki audio: p03_A_Opis p03_B_Czytanie p03_C_Opis tresci

na mapie przedstawiono fragment karpat